Zegarki z chronografem. Kompletny przewodnik.
Chronograf to funkcja zegarka, która wykracza poza standardowy pomiar czasu, dodając możliwość precyzyjnego odmierzania krótkich interwałów czasowych. W tym przewodniku przedstawiamy wszystko, co musisz wiedzieć o chronografach – od podstawowej obsługi po zaawansowane funkcje, takie jak rattrapante i flyback. Dowiesz się również, jak prawidłowo kalibrować i używać z chronografu w zegarku na co dzień.
Czym jest chronograf?
Kiedyś chronograf był osobnym urządzeniem, które służyło tylko i wyłącznie do pomiaru czasu, a jego zadania były ściśle określone. Możemy to wysnuć z samej nazwy stanowiącej połączenie cząski "chrono"od greckiego słowa χρόνος - khronos 'czas' czyli czas oraz "graf" od greckiego γράφω - gráphō 'pisać'.
Chronografy były "rejestratorami czasu", specjalnymi urządzeniami, które wyposażono w licznik czasu, pozwalającymi na pomiar czasu i jednocześnie rejestrowanie wyników pomiarów czasowych. Warto tutaj dodać, że w tym czasie istniało jeszcze jedno rozróżnienie na chronograf i chronoskop. Chronoskop był specjalistycznym urządzeniem służącym do pomiaru czasu, podczas gdy chronograf rejestrował wyniki pomiarów.
Pierwsze dokładne urządzenie nazwane chronoskopem zaprojektowane zostało przez szwajcarskiego zegarmistrza Jean-Moïse Pouzait. Jego zegarek z sekundnikiem z 1776 r. wyposażony był we wskazówkę, która mogła startować i zatrzymywać się. Chronoskopy stawały się coraz bardziej precyzyjne; w latach 1815–1816 astronom Louis Moinet odkrył „compteur de tierces”, zdolny mierzyć czas z dokładnością do 1/60 sekundy.
Pierwszy komercyjny chronograf, który wyposażony był w obrotową tarczę, stalówkę i zbiornik z atramentem, skonstruował po raz pierwszy francuski zegarmistrz Nicolas Mathieu Rieussec w 1821 r. Urządzenie to pozwalało na wyznaczenie określonego interwału czasowego dzięki śladowi atramentu pozostawianemu na tarczy.
We współczesnych zegarkach z chronografem nie używamy już pióra i atramentu, a innych form zapisu. Chronografy przestały być osobnymi urządzeniami, a zostały zaimplementowane do zegarków, najpierw kieszonkowych, a później na ręcznych, jako specjalna funkcja odmierzająca czas. Początkowo to narzędzie przede wszystkim sprawdzało się w zegarkach typu pilot, jako jedna z form służących pilotom do wykonywania koniecznych obliczeń. Nazwa chronografów ewoluowała i obecnie potocznie oznacza funkcję podobną do stopera, gdzie chronograf ma za zadanie określać określone interwały czasowe.
Chronograf w zegarku FORTIS NOVONAUT
Co to jest chronograf w zegarkach?
Obok klasycznych trójwskazówkowych zegarków (w skrócie 3H), na półkach sklepowych znajdziemy również zegarki, na których tarczach umieszczono z trzy lub dwie mniejsze tarcze — zegarki z chronografem. Zegarkiem z chronografem nazywamy zegarek analogowy wyposażony w specjalną funkcję służącą do pomiaru czasu. Zegarek z chronografem będzie miał na swojej tarczy zazwyczaj trzy totalizatory, chociaż są również chronografy z dwiema tarczami, gdzie jedna z nich będzie oznaczała sekundy, druga minuty, a trzecia godziny.
Mechanizm chronografów w zegarku kwarcowym i mechanicznym działa zupełnie inaczej ze względu na zastosowaną technologię. Z punktu widzenia użytkownika i tego, co widzi na zewnątrz, zawsze będzie to wyglądało tak samo — na tarczy będą znajdować się dwie lub trzy sub-tarcze totalizatory, które będą miały mniejsze przedziałki czasowe.
Alternatywnie do terminu "zegarek z chronografem" funkcjonuje jeszcze termin "zegarek chronograficzny". Oba terminy znaczą dokładnie to samo, różni się tylko forma słowna.
W tym miejscu warto zaznaczyć, że nie zawsze trzy tarcze w zegarku oznaczają, że mamy do czynienia z chronografem. Nie zawsze zegarek z dwiema lub trzema tarczami na cyferblacie będzie chronografem. Tarcze totalizatory mogą służyć innym pomiarom, np. wskaźnikowi faz księżyca, rezerwy chodu, datownikowi czy sub-tarczy GMT. Chronografem mówimy tylko i wyłącznie wtedy, gdy nasze tarcze będą służyły do pomiaru interwałów czasowych: sekund, minut, godzin itp.
Chronograf w zegarku VENEZIANICO BUCINTORO (tri-compax)
Po co nam chronograf w zegarku?
W dobie postępu technologii i elektroniki smartwatche i telefony sprawiają, że funkcja pomiaru czasu w zegarku analogowym wydaje się archaiczna. Po co nam chronograf w zegarku, skoro ten sam pomiar czasu możemy wykonać za pomocą smartfona czy smartwatcha? W rzeczywistości zastosowanie chronografu w zegarku nadal się przydaje i zależy od aktywności czy styl użycia. Niekiedy korzystanie z chronografu w zegarku analogowym jest po prostu wygodniejsze niż w telefonie. Chronografy są komplikacją, która najczęściej występują w zegarkach sportowych i zegarkach typu pilot. nFunkcja odmierzania interwału czasowego jest przydatna nie tylko przy uprawianiu sportu. Wbrew pozorom, z chronografu często możemy korzystać podczas wykonywania zwykłych, codziennych czynności.
Chronograf nie jedno ma imię, czyli o rodzajach chronografów w zegarkach
Jak wspomniałam wcześniej, nie każdy zegarek z tarczami jest chronografem i nie każdy chronograf musi posiadać trzy tarcze. W świecie zegarmistrzostwa funkcjonują dwa rodzaje chronografów, które określane są przez specjalistów jako: bi-compax i tri-compax.
Bi-compax
Jak łatwo się domyślić, modele zegarków bi-compax to zegarki wyposażone w dwie tarcze pomocnicze. Jedna z nich służy do wskazywania sekund, a druga do liczenia minut.
Tri-compax
Tri-compax to klasyczne chronografy z trzema totalizatorami. W tym przypadku, oprócz sekund i minut, znajduje się jeszcze licznik godzin.
Jaka jest różnica między dwoma modelami oprócz sfery wizualnej?
Z punktu widzenia praktycznego jest jedna.
Jeżeli chcemy zarejestrować czas dłuższego biegu, na przykład maratonu lub półmaratonu, lub bierzemy udział w zawodach Strongman, wówczas zdecydowanie przyda nam się zegarek z trzema totalizatorami.
Jak działa chronograf w zegarku?
Zasada działania i obsługi chronografu nie jest skomplikowana, można ją przyrównać do obsługi stopera. Chociaż warto zaznaczyć, że to nie są te same funkcje (chronograf jest komplikacją bardziej zaawansowaną).
Przeważnie zegarki z funkcją chronografu wyposażone są w dwa przyciski, które zazwyczaj znajdują się po prawej stronie koperty.
- Pierwszy z nich, mniej więcej w okolicach godziny 2:00, służy do uruchamiania i zatrzymywania chronografu. Przyciskając raz, uruchamiamy pomiar, drugi raz zatrzymujemy.
- Drugi przycisk, który zazwyczaj umieszczony jest koło godziny 4:00, służy do resetowania funkcji, czyli powrotu wskazań do początkowej pozycji.
Lokalizacja tych przycisków może się nieznacznie różnić w zależności od modelu i marki, natomiast standardowo wygląda to właśnie w taki sposób.
Mamy zatem wskazówki, notabene, małej sekundy, które prezentują upływające sekundy i ułamki sekund. Dodatkowo mamy również tarcze, które w zależności od naszych potrzeb będą zapisywać upływ minut oraz godzin w przypadku, gdy nasz pomiar będzie obejmował dłuższy interwał czasowy.
W przypadku zegarka Bi-compax będziemy dysponować tylko dwoma rodzajami totalizatorów: sekundami i minutami.
Może się zdarzyć, że nasz chronograf będzie miał tylko jeden przycisk. Takie zegarki, chociaż są dość rzadkie, mają przycisk zintegrowany z koronką, który obsługuje trzy etapy działania chronografu: uruchomienie (start), zatrzymanie i reset.
Chronografy ze specjalnymi funkcjami
Ta zasada działania dotyczy standardowego chronografu, czyli w praktyce większości chronografów dostępnych na rynku, zarówno w zegarkach kwarcowych, jak i mechanicznych. Na rynku dostępne są również chronografy wyposażone w dodatkowe funkcje, takie jak chronograf split seconds, flyback i chronograf z jednym przyciskiem. Czym charakteryzują się te chronografy?
TAG Heuer Monaco Split-Seconds Chronograph
Chronograf rattrapante
Znacznie częściej ten typ chronografu określany jest jako split-seconds chronograph, co po polsku tłumaczymy jako „chronograf z ułamkami sekundy” lub „podwójny chronograf, chronograf-rattrapante”.
Cechą wyróżniającą tę komplikację chronografu jest możliwość rejestrowania dwóch interwałów czasowych: głównego i dodatkowego, które kończą się w tym samym czasie.
Jak to wygląda w praktyce? Wyobraźmy sobie, że biegniemy trasą na 5 km i chcemy dowiedzieć się, jak szybko przebiegliśmy pierwszy kilometr tej trasy. Wówczas 5 km jest naszym czasem głównym, a 1 km dodatkowym.
Po uruchomieniu startu chronografu, po przebiegnięciu jednego kilometra możemy zatrzymać drugą centralną wskazówkę sekundową przy naciśnięciu przycisku, zyskując czas pośredni. Po zwolnieniu przycisku wskazówka wraca do normalnego wyświetlania i może ponownie wyświetlić czas pośredni.
IWC PORTUGIESER YACHT CLUB CHRONOGRAPH IWC390507 z funkcją flyback
Chronograf flyback (latająca sekunda, retour-en-vol)
Flyback to rodzaj komplikacji chronografu, skonstruowany w latach trzydziestych przez markę Breitling. Funkcja ta pozwala na zresetowanie i jednoczesne uruchomienie wskazówki chronografu jednym przyciskiem. Nie musimy wcześniej zatrzymywać wskazówki za pomocą przycisku na godzinie 4, co znacznie przyspiesza obsługę chronografu. Zmniejszamy liczbę kliknięć niezbędnych do obsługi chronografu, co w pewnych przypadkach jest niewątpliwą zaletą. Chronograf ten szczególnie przydał się podczas II wojny światowej w służbie pilotów wojskowych. Po wojnie był często stosowany przy pomiarach wyścigów samochodowych, treningach i nawet podczas zawodów.
Zegarek Longines Avigation Type A-7 1935 z chronografem typu monopusher
Monopusher (monopusher chronograph, chronograf z jednym przyciskiem)
To charakterystyczny rodzaj chronografu, wspomniany już wcześniej, który zamiast dwóch przycisków ma tylko jeden.
W tym rodzaju chronografu jeden przycisk służy do wykonywania wszystkich funkcji, czyli startu, zatrzymywania i powrotu do pozycji (resetu). Minusem jednego przycisku w porównaniu do dwuprzyciskowego chronografu jest to, że z uwagi na specyficzną konstrukcję nie mamy możliwości mierzenia przerywanych interwałów.
Jak korzystać z chronografu w zegarku?
W praktyce korzystanie z chronografu jest bardzo proste i przypomina korzystanie ze zwykłego stopera, o ile nasz chronograf działa prawidłowo i jest odpowiednio skalibrowany. Zanim zaczniemy korzystać z chronografu, upewnijmy się, że wszystkie wskazówki znajdują się dokładnie w pozycji 0, inaczej nasze pomiary nie będą dokładne.
Jeżeli chronograf nie jest ustawiony we właściwej pozycji, musimy dokonać jego kalibracji, czyli ustawić chronograf w zegarku. W większości przypadków do skalibrowania i ustawienia chronografu w zegarku potrzebna nam będzie koronka.
Najpierw ustawiamy ją w pozycji zmiany godziny, delikatnie wyciągamy i ustawiamy wskazówki chronografu we właściwej pozycji. Następnie, gdy już ustawimy właściwy układ, wyciągamy koronkę do pozycji drugiej i naciskamy ją.
Ta zasada działania pasuje do większości chronografów. Należy jednak pamiętać, że sposoby kalibracji mechanizmu chronografu mogą się różnić w zależności od modelu i marki. Szczegółowe informacje zawsze znajdziemy w instrukcji obsługi.
